Boukoleon Sarayı

Boukoleon Sarayı[1] veya Bucoleon Sarayı, günümüzde İstanbul Fatih ilçesi, Sultanahmet Mahallesi’nde Çatladıkapı’da bulunan Bizans saraylarından birisi olup, Marmara Denizi kıyısında, tarihi Konstantinopolis’te Hipodrom‘un güneyinde, Büyük Saray‘ın batısında ve Küçük Ayasofya’nın doğusunda yer almaktaydı.

Tarih

Sarayın bulunduğu mevki öncesinde Hormisdas olarak bilinmekteydi. I. Justinian (527-565) döneminde şimdi sarayın önünde yer alan küçük limanda bulunan aslan ve boğa heykellerine[2] atfen Boukoleon adını almış, bu yüzden saray da Boukoleon dışında “Hormisdas Evi” ve “Justinian Evi” olarak da anılmıştır. Bir başka iddiaya göreyse sarayın adı Yunanca “çoban” anlamına gelen “bukolos” kelimesiyle ilişkiliydi. Boukoleon Sarayı muhtemelen 5. yüzyılda II. Theodosius (408-450) döneminde sahil surlarının üzerine inşa edilmiştir. Bukoleon, Büyük Saray kompleksinin bir parçası olup, Theodosius’un hükümdarlığından önce başka elitlerin evi tarafından işgal edilmiş olsa da 9. ve 11. yüzyıllarda Bizans imparatorları için ana yaşam alanı olarak hizmet etmiştir.

10. yüzyılda VII. Konstantin Prophyrogennetos döneminde süslenen, Nikephoros Phokas (963-969) döneminde[3] güçlendirilen surlar ve eklenen kuleler ile tahkim edilen, kuzeye doğru bazı binalar eklenen saray 1081’den sonra da kullanılmaya devam etse de imparatorun ikameti Blakernai Sarayı’na[4] taşınmıştır. Boukoleon bu dönemde devlet toplantıları için kullanılmış olup, 1161 Selçuk Sultanı, II. Kılıç Arslan ve 1171 Kudüs Kralı Amalric ile burada görüşülmüş, ayrıca İmparator I. Manuel Komnenos‘un 1166’da kilise konseyi düzenlediği bir dini buluşma yeri olarak hizmet etmiştir. Ayrıca taç giyme törenleri, zafer törenleri, imparatorluk ailesinden çocukların doğumları ve düğünleri gibi kutlamalar burada yapılmaktaydı. İmparatorların çocuklarının porfir mermeriyle kaplı ‘mor’ odada doğması önemli bir gelenekti. Bir imparatorluk bebeğinin doğumu, sarayın ana tören girişinin önüne kırmızı, inci nakışlı bir çocuğun terliği asılarak ilan edilmekte, imparatorun sefere çıkışı ise aynı yere bir zincir yardımıyla kılıç ve kalkan asılmaktaydı. Bizans imparatorlarının sembollerini barındıran saray kilisesinde kutsal emanetler bulunuyordu. Sarayın kilisesine giriş yasaktı, ancak buna rağmen Hristiyan haclarının bir parçası olduğuna dair deliller bulunmuştur. Kudüs Kralı gibi Hristiyan ziyaretçilere, Mesih ile ilişkili objelerin koleksiyonunu barındıran saray kilisesindeki kutsal kalıntıları özel olarak görme imkanı verildi.

1204 Sonrası

 4. haçlı seferi sırasında 1204’de İstanbul’un Latinlerce işgal edilmesi sırasında Montferratlı Boniface[5] tarafından ele geçirilen ve 1204-1261 yılları arasında Latin imparatorları tarafından iskan edilen saray, 1261’de Bizans’ın yeniden VIII. Michael liderliğindeki Rumlarca ele geçirilmesi ve Palaiologos hanedanının tahta çıkmasından sonra Büyük Saray kompleksi ile birlikte terk edilmiştir. İşgal döneminde Boniface kendince müstakbel “Konstantinopolis İmparatorluğu”nun baş adayı olduğunu düşünse de Venedikli rakipleri imparator olmasını engellemiş, bunun üzerine Selanik’e giderek bu şehrin kralı olmuştur. 15. yüzyılda buradaki sarnıcın üzerine Kızlar Ağası Mehmet Ağa camisi inşa edilmiş, sarayın cephesindeki heykel grubu bu dönemde ortadan kalkmıştır. Sarayın cephenin batı kısmı, Osmanlı döneminde Sirkeci’ye doğru inşa edilecek demiryoluna yol açmak için yıkıldığı 1873 yılına kadar görülebilmekteyse de günümüzde ancak doğu ayakta kalabilmiştir. Saraydaki eserlerden bazıları, şimdi saray merdivenlerini koruyan ve balkonu çevreleyen aslan heykelleri de dahil olmak üzere İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nde sergilenmektedir. Boukoleon Sarayı’nın yanındaki Boukoleon Limanı bir dalgakıran ile denizden ayrılmakta olup, kalıntıları 1960’lara kadar görülebilmekteydi.

2018 yılında, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, sarayın Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından restore edileceği açıklamıştır. Sarayın ziyaretçiler için ahşap yürüyüş parkuru, müze ve havuzu barındıran bir açık hava müzesi olması planlanmaktadır.

Boukoleon Sarayı Fotoğraf Galerisi (Nicholas V. Artamonoff, Şubat 1937)

Kaynakça

Bardill, Jonathan. Brickstamps of Constantinople, V.1, Oxford University Press, 2004, s.147

Bent, Theodore. Byzantine Palaces , The English Historical Review, Vol. 2, No. 7 (Jul., 1887), 466-481, Published by Oxford University Press.

Harris, Jonathan. Byzantium and the Crusades, Continuum International Publishing Group, 2006 s.8

Kazhdan, Alexandre. “Boukoleon” The Oxford Dictionary of Byzantium. Ed. Alexander P.Kazhdan. Oxford University Press, 1991

Magdalino, Paul (2011). “Court and Capital in Byzantium”. In Duindam, Jeroen; Artan, Tülay; Kunt, Metin (eds.). Royal Courts in Dynastic States and Empires: A Global Perspective. Vol. 1. Brill

McCormick, Michael (2000). “Emperor and Court”. In Cameron, Averil; Ward-Perkins, Bryan; Whitby, Michael (eds.). The Cambridge Ancient History:Late Antiquity:Empire and Successors, A.D.425-600. Vol. XIV. Cambridge University Press.

Paspates. A. G. ‘The Great Palace of Constantinople’. Kessinger Publishing, 2004, s.176

Notlar

[1] Yunanca: Βουκολέων

[2] Yunanca βοῦς ‘boğa’ ve λέων ‘aslan’. Bu heykel grubunda aslan boğayı öldürürken gösterilmişti

[3] II. Nikiforos Fokas, 963-969 arasında Bizans imparatoru. Müslüman Araplara karşı elde ettiği askeri başarılar sayesinde 10. yüzyılda Bizans İmparatorluğu’nun yeniden güçlenmesini sağlamıştır

[4] Blaherne Sarayı, Blachernae Sarayı veya Tekfur Sarayı. Konstantinopolis’in kuzeybatı bölümünde bulunan Blaherne semtinde yer alan Bizans imparatorluk ikametgâhı. Sarayın bulunduğu alan günümüzde binalarla kaplıdır, elimizde yalnızca yazılı kaynaklarda bulunan anlatımları vardır. 500 yılı civarında inşa edilmiştir.

[5] I. Boniface, Montferratlı Boniface (İtalyanca: Bonifacio del Monferrato; Yunanca: Βονιφάτιος Μομφερρατικός, Vonifatios Momferratikos) (1150 – 4 Eylül 1207), Montferrat Markisi ve Dördüncü Haçlı seferi lideridir. Montferrat Markisi V. William ile Babenbergli Judith’in üçüncü oğludur. Babası İkinci Haçlı seferi’nden döndükten sonra doğmuştur. Yafa ve Ascalon Kontu Montferratlı William ile Kudüslü I. Konrad’ın kardeşidir.